Adaptogeny - definicja i lista roślin adaptogennych

Adaptogeny to niezwykle ciekawa grupa roślin o szerokim zastosowaniu zarówno w suplementach diety, jak i medycynie. Są to i grzyby adaptogenne, które spotkać można w supermarketach (np. chińskie grzyby Shiitake) i popularne rośliny korzeniowe typu żeń-szeń, jak też zioła. Poznaj listę adaptogenów i dowiedz się, na czym polegają właściwości adaptogenne.

Adaptogeny - co to?

Przez adaptogeny rozumie się grupę różnych roślin, które zawierają substancje wspierające żywe organizmy w utrzymaniu optymalnej homeostazy, czyli równowagi organizmu. Co istotne, adaptogeny oddziałują na człowieka holistycznie poprzez wywieranie efektów przeciwdziałających zmianom fizjologicznym, wywołanym przez stresory fizyczne, chemiczne lub biologiczne. Utrzymują prawidłową odporność na stres, zmniejszają uczucie zmęczenia, pomagają regulować stężenie glukozy we krwi, wspierają procesy myślowe, odporność czy naturalną detoksykację.

Adaptogeny - pierwsza definicja i właściwości adaptogenne

Termin adaptogen został po raz pierwszy zaproponowany w 1940 roku przez naukowca z ZSRR, N. Lazareva, który badał właściwości cytryńca chińskiego (szerzej opisujemy tę roślinę w sekcji Najskuteczniejsze adaptogeny w dalszej części artykułu). Pierwsza definicja opisywała adaptogeny jako substancje pochodzenia roślinnego, które “mogą niespecyficznie wzmacniać organizm człowieka”.

Zgodnie z podstawową definicją adaptogenów substancje te muszą spełniać trzy kryteria, które można wskazywać jako właściwości adaptogenne:

1. Adaptogeny muszą być niespecyficzne i muszą pomagać organizmowi ludzkiemu w opieraniu się szerokiej gamie niekorzystnych czynników, takich jak stres fizyczny, chemiczny lub biologiczny. Tymi niekorzystnymi czynnikami są m.in.: zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatu, promieniowanie, i dysharmonia międzyludzka.
2. Adaptogeny muszą utrzymywać homeostazę u ludzi, co oznacza, że ​​substancje te mogą kompensować lub przeciwstawiać się zaburzeniom fizycznym spowodowanym stresem zewnętrznym.
3. Adaptogeny nie mogą szkodzić normalnym funkcjom ludzkiego ciała.

W kolejnych latach definicja adaptogenu przechodziła kolejne zmiany i przeobrażenia. Sens jednak pozostał ten sam: adaptogeny mogą poprawić naszą zdolność rozpoznawania, reagowania i przywracania równowagi. W 1998 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zdefiniowała adaptogen jako nowy rodzaj regulatora metabolicznego, który jak dowiedziono, pomaga w adaptacji do środowiska i zapobiega szkodom zewnętrznym.

Najskuteczniejsze adaptogeny

Dyskusja, które rośliny są najskuteczniejszymi adaptogenami nie została jednoznacznie rozstrzygnięta. Konkurują między sobą zarówno grzyby adaptogenne (np. „boski grzyb nieśmiertelności“ Reishi, popularne grzyby Shiitake), jak i zioła adaptogenne (np. “zioło długowieczności” Jiaogulan, “królowa ziół” Shatavari, traganek). Ziołolecznictwo każdego regionu promuje swoje rodzime adaptogeny - ajurweda ashwagandhę, lukrecję czy amlę, medycyna chińska cytryniec chiński i żeń-szeń, a ziołolecznictwo Zachodu czystek, rokitnik i różeniec. Niemniej jednak trzy adaptogeny zostały najszerzej przebadane naukowo, a ich korzystne dla zdrowia działanie zostało wielokrotnie potwierdzone - są to różeniec górski, żeń-szeń właściwy i cytryniec chiński.

Najskuteczniejsze adaptogeny: Różeniec górski (Rhodiola rosea)

Różeniec górski to adaptogen, którego czasem nazywa się “królową adaptogenów”. Jest to niewielka roślina popularna szczególnie w ziołolecznictwie Rosji i Skandynawii. Badania 1 wskazują, że ekstrakt z różeńca wpływa na wiele funkcji fizjologicznych, w tym w szczególności na poziom neuroprzekaźników, aktywność ośrodkowego układu nerwowego i funkcje sercowo-naczyniowe.

Działanie adaptogenne tej rośliny wykorzystuje się w szczególności do stymulacji układu nerwowego, poprawy samopoczucia i wydajności pracy, eliminowania zmęczenia i zapobiegania chorobom wysokościowym. Większość z tych efektów przypisano takim jej składnikom jak salidrozyd, rozawiny i p-thyrozol. Stwierdzono również, że jest silnym przeciwutleniaczem.

Najskuteczniejsze adaptogeny: Żeń-szeń (Panax ginseng)

Żeń-szeń właściwy zajmuje czołowe miejsce w medycynie ziołowej ze względu na różne efekty pomagające zmniejszyć zmęczenie i w problemach z koncentracją oraz pamięcią, a także jako wsparcie układu immunologicznego. Podobnie jak inne adaptogeny, tłumi również uczucie niepokoju.

Jego właściwości adaptogenne to przede wszystkim działanie immunomodulujące, neuromodulujące, kardioprotekcyjne 2 . Medycyna chińska wykorzystuje go od ponad 4 tys. lat.

Najskuteczniejsze adaptogeny: Cytryniec chiński (Schisandra chinensis)

Owoce pochodzącego z Dalekiego Wschodu cytryńca chińskiego uważa się za tak samo silne adaptogeny, jak dwie wyżej wymienione rośliny. Zawierają one 30 związków lignanowych, sterole roślinne, kwasy organiczne, witaminę C i E, wykazując holistyczne działanie na organizm ludzki. Schisandra oddziałuje m.in. na ośrodkowy układ nerwowy, współczulny, hormonalny, sercowo-naczyniowy, żołądkowo-jelitowy, immunologiczny, oddechowy, wpływa na równowagę cukru i kwasowo-zasadową. Co ciekawe, cytryniec miano adaptogenu zyskał we wczesnych latach 60 nie w Chinach, a w ZSRR.

Schisandrę uważa się przede wszystkim za niezwykle skuteczny fitoadaptogen, czyli adaptogen, który pozytywnie wpływa na czynniki stresowe organizmu. Badania 3 wykazały również, że zwiększa ona wydolność fizyczną, sprawność umysłową i zdolność do pracy.